Αναιδείς σκέψεις για το ρουσφέτι ΙΙ: Το τρίγωνο και ο κύκλος

(Δημοσιεύτηκε 28.9.2010 στο www.kalamadata.gr εδώ)

Αν ρωτήσουμε το “μέσο” πολίτη σε ποιο βαθμό η ρουσφετολογική πρακτική αποτελεί κρίσιμη μεταβλητή για τα εκλογικά αποτελέσματα και για να είμαι πιο συγκεκριμένος, για το ποιο κόμμα θα υπερισχύσει εκλογικά, είμαι απολύτως σίγουρος ότι η αυθόρμητη απάντηση θα ήταν ενθουσιωδώς υπερθετική: “θα ψηφίσω αυτόν που θα διορίσει το παιδί μου”, ακούμε δεξιά-αριστερά του πολιτικού άξονα και έτσι θεωρούμε και εμείς δεδομένο ότι αυτό θέλει ο λαός, αυτό κάνουν και οι πολιτικοί και με αυτόν τον τρόπο εκλέγονται οι κυβερνήσεις.

Προσπάθησα αναιδώς να το αμφισβητήσω. Σκέφτηκα ότι με βάση τα δικά μου εμπειρικά δεδομένα, ο ψηφοφόρος αναζητά το ρουσφέτι ή πιο κομψά “υποβάλλει το αίτημά του”, πρωτίστως σε πολιτευτές που ανήκουν στο δικό του πολιτικό χώρο, στο κόμμα που έχει συνηθίσει σταθερά και απαρέγκλιτα να ψηφίζει. Ο ψηφοφόρος, απευθύνεται στον πολιτευτή του κόμματος που έχει προεπιλέξει, τον “δικό του άνθρωπο”, με τον οποίο νιώθει άνετα και οικεία και σκέφτεται ότι ήρθε και η ώρα να του ανταποδώσει το καλό που του έχει κάνει με το να του χαρίζει την ψήφο του.

Αντιθέτως, ο πολιτευτής του αντιπάλου κόμματος, είναι ξένος και απόμακρος, έχει τους δικούς του ανθρώπους που έχουν προτεραιότητα και οποιαδήποτε προσέγγισή του έχει να υπερκεράσει και το ψυχικό χάσμα των συναισθημάτων ενοχής που νιώθει ακόμα και ο αμνός που αποδρά από το ποιμνιοστάσιο. Αν τα παραπάνω είναι έστω και κατά το ήμισυ αληθή και τέτοιες μετακινήσεις μάλλον λιγοστές, τότε μπορούμε ήδη από τώρα να πούμε ότι καταρχήν, ο μηχανισμός του ρουσφετιού δεν έχει τη δύναμη να μεταβάλλει την εκλογική συμπεριφορά ουσιώδους τμήματος των ψηφοφόρων.

Το ερώτημα όμως επικρέμαται αμείλικτο: Για ποιο λόγο συντηρείται ο ρουσφετολογικός μηχανισμός;

Το ρουσφέτι συντηρείται από το πολιτικό σύστημα γιατί εξακολουθεί να είναι η πιο κρίσιμη μεταβλητή στον ανταγωνισμό μεταξύ υποψηφίων βουλευτών του ιδίου κόμματος. Οι έδρες που αντιστοιχούν σε κάθε κόμμα σε κάθε εκλογική περιφέρεια (π.χ. Μεσσηνία, καλή ώρα) είναι συγκεκριμένες ή σχετικώς εύκολα προβλέψιμες. Ο αριθμός των υποψηφίων είναι πάντα μεγαλύτερος από τον αριθμό των εδρών και συνεπώς: όποιος προσφέρει περισσότερα στο ατομικό συμφέρον του ψηφοφόρου έχει και τις περισσότερες ελπίδες να προσμετρήσει την ψήφο του στο σακούλι του. Πρόκειται για ανταγωνισμό υποψηφίων με παρόμοια πολιτικά και ιδεολογικά χαρακτηριστικά και κομματική τοποθέτηση με λεία της ψήφους πολιτών της ιδίας κομματικής τοποθέτησης.

Ο ρουσφετολογικός ανταγωνισμός λειτουργεί όμως και σε ένα άλλο επίπεδο. Οφέλη επιδιώκουν και πρόσωπα, τα οποία λόγω του ότι κατέχουν κάποια δημόσια θέση ή γενικότερα έχουν αυξημένη κοινωνική επιρροή, αποκτούν ρόλο μεσάζοντα ανάμεσα στους πολιτευτές και τους πολίτες και με αυτό τον τρόπο αυτοαναγορεύονται σε de facto παράγοντες κάθε εκλογικής διαδικασίας. Τα πρόσωπα αυτά είναι οι γνωστοί “κομματάρχες” και ανάλογα πόσα αιτήματα θα διεκπεραιώσουν επιτυχώς, τόσο ισχυρότερη θα είναι η επιρροή τους στο εκλογικό σώμα και τόσο θα διαγκωνίζονται οι πολιτευτές για την εύνοιά τους.

Αν, όμως, ο ρουσφετολογικός μηχανισμός συντηρείται από τους πολιτευτές-βουλευτές και τους τοπικούς κομματάρχες τους, θα μπορούσε ένας πρωθυπουργός, μια κυβέρνηση, με ισχυρή πολιτική βούληση να τον καταπολεμήσει επαρκώς;

Καταρχήν το ρουσφέτι είναι το διαχρονικό αντίδοτο στα προβλήματα και τις αδυναμίες του κρατικού μηχανισμού και της στρεβλής οικονομικής ελλαδικής ανάπτυξης. Για παράδειγμα, αφού το δημόσιο έχει αναποτελεσματικές διαδικασίες εξυπηρέτησης του πολίτη, χρειάζεται η διαμεσολάβηση του βουλευτή αφού η εργασιακή επισφάλεια και οι εξευτελιστικοί μισθοί καταδυναστεύουν τον πολίτη, η προσκόλληση στο δημόσιο είναι όνειρο ζωής. Υπάρχει ανάγκη, λοιπόν, για ρουσφέτι; Υπάρχει, δίχως άλλο και η καταπολέμησή του περνάει αποκλειστικά από τον εκσυγχρονισμό, την ανασύνταξη ή όπως αλλιώς θέλει να το πει καθένας, του κράτους και της οικονομίας.

Όμως, το καίριο ερώτημα, δεν είναι αν μπορεί η εξουσία να καταπολεμήσει τους ρουσφετολογικούς μηχανισμούς το καίριο ερώτημα είναι αν θέλει. Η συντήρηση του τριγώνου ψηφοφόρος – κομματάρχης – πολιτευτής/βουλευτής είναι αναπόσπαστο μέρος της διατήρησης της επιρροής των κομμάτων στην κοινωνία και της εναλλαγής τους στην εξουσία. Μέσω της αναπαραγωγής του προβλήματος, κάθε κόμμα, τη στιγμή που θέλει, μπορεί να κινητοποιήσει και να επηρεάσει αποφασιστικά τους ευνοημένους από τους φορείς του πολίτες, μέχρι και να στήσει έναν δραστήριο προεκλογικό μηχανισμό. Στο πρόσωπο των ευνοημένων ψηφοφόρων, οι κομματικοί σχηματισμοί δεν βλέπουν ψηφοφόρους βλέπουν σιδηρόφρακτους στρατούς. Αν, μάλιστα, η εξυπηρέτησή τους είναι υπό κάποια αίρεση, π.χ. συμβασιούχοι, και ομήρους. Το ρουσφέτι συντηρείται με τις ευλογίες όλων, γιατί εν τέλει εγκλωβίζει τους ψηφοφόρους στο δίχτυ της ανάγκης του πολιτευτή και του κόμματος.

Και έτσι κλείνει ο κύκλος.