Παρατηρήσεις στο σχέδιο πδ για τη διαφήμιση των δικηγόρων

(δημοσιεύτηκε 26.7.2011 στο www.juria.gr εδώ)

Όπως ανακοινώθηκε από το ΔΣΑ Το ΔΣ του ΔΣΑ συγκρότησε επιτροπή, προκειμένου να επεξεργασθεί κείμενο σχεδίου του ΠΔ που προβλέπεται στο άρθρο 25 του Νόμου 3844/2010, με το οποίο καταργούνται όλες οι απαγορεύσεις που υπάρχουν σχετικά με τη διαφήμιση των ελευθέρων επαγγελματιών. Το κείμενο αυτό έχει ήδη δημοσιευθεί προς διαβούλευση στο www.dsanet.gr και όταν οριστικοποιηθεί και εγκριθεί από το ΔΣ, θα προταθεί στον κ. Υπουργό Δικαιοσύνης. Οι παρακάτω παρατηρήσεις μου στάλθηκαν ήδη στο proedros@dsa.gr

Λέγεται ότι η δικηγορία δεν είναι επάγγελμα αλλά λειτούργημα. Η δικηγορία όμως είναι πρωτίστως επάγγελμα και ο μέσος δικηγόρος ένας επιχειρηματίας που αγωνίζεται σκληρά για τη διατήρηση και διεύρυνση του πελατολογίου του σε μια αγορά προ πολλού κορεσμένη. Σε αυτές τις συνθήκες, το επιτρεπτό της διαφήμισης είναι πλέον conditio sine qua non της επαγγελματικής δραστηριότητάς μας. 

Ο κώδικας δεοντολογίας της CCBE δε φαίνεται να γνωρίζει περιορισμούς στην προβολή του δικηγόρου. Παρ’ όλα αυτά, ο κίνδυνος χυδαίας εμπορευματοποίησης των δικηγορικών υπηρεσιών και υποβάθμισης του ήδη τρωμένου κύρους του δικηγόρου, επιβάλλει τη θέσπιση κανόνων και περιορισμών στη διαφήμισή μας. Υπαίθριες διαφημίσεις με σύνθημα «Δεν είναι αργά να ζήσεις τη ζωή σου – πάρε διαζύγιο» ή τηλεοπτικά μηνύματα τύπου «Είχες ατύχημα; Κάλεσέ μας γρήγορα γιατί τρέχει παραγραφή» που έχουμε δει σε άλλες χώρες πρέπει να αποφευχθούν.

Όμως, οι περιορισμοί και οι απαγορεύσεις που θα προβλεφθούν θα πρέπει να είναι η εξαίρεση και όχι ο κανόνας και να συνάδουν με το πνεύμα της παραγράφου 2 του άρθρου 25 ν. 3844/2010, η οποία ορίζει τα κριτήρια με βάση τα οποία είναι θεμιτοί οι τυχόν περιορισμοί. Έτσι, η εν λόγω διάταξη ορίζει ότι η επαγγελματική διαφήμιση θα πρέπει να τηρεί τους επαγγελματικούς κανόνες που συνάδουν με το κοινοτικό δίκαιο και ιδιαίτερα αυτούς οι οποίοι είναι συναφείς με την ανεξαρτησία, την αξιοπρέπεια και την ακεραιότητα του επαγγέλματος, καθώς και το επαγγελματικό απόρρητο, κατά τρόπο συνάδοντα με τις ιδιαιτερότητες κάθε επαγγέλματος. Ρητά ορίζεται ότι οι επαγγελματικοί κανόνες για τη διαφήμιση δεν πρέπει να δημιουργούν διακρίσεις, οφείλουν να δικαιολογούνται αντικειμενικά από επιτακτικό λόγο δημοσίου συμφέροντος και να είναι αναλογικοί.

Η αίσθηση, όμως, που δημιουργείται διαβάζοντας το υπό διαβούλευση σχέδιο είναι ότι εκκινεί από την απαγόρευση διαφήμισης, επιτρέποντάς την κατ’ εξαίρεση και όχι το αντίστροφο. Χαρακτηριστικό είναι το άρθρο 2 του σχεδίου:

«Άρθρο 2

Ειδικότερα επιτρέπεται:

(α) η δημοσίευση και κυκλοφορία επαγγελματικών καρτών με στοιχεία επικοινωνίας και αναφορά είτε σε επιστημονική ειδίκευση, ως ορίζεται ανωτέρω, είτε σε τομέα δραστηριότητας, εφόσον τα στοιχεία είναι ακριβή.

(β) η καταχώριση αγγελίας σε τηλεφωνικούς ή άλλους καταλόγους επικοινωνίας, σε τοπικά, εθνικά ή διεθνή ευρετήρια δικηγόρων ή άλλα ευρετήρια που εκδίδονται στον τομέα των υπηρεσιών, έντυπα ή ηλεκτρονικά.

(γ) η δημιουργία και παρουσίαση επαγγελματικής ιστοσελίδας στο διαδίκτυο με το κατά τα ως άνω επιτρεπόμενο περιεχόμενο.»

Προβλέπει δηλαδή το ως άνω άρθρο ότι μπορούμε να τυπώνουμε επαγγελματικές κάρτες, να καταχωρούμαστε σε καταλόγους (directories) και να αναρτούμε την επαγγελματική μας κάρτα στο διαδίκτυο. Πρόκειται πραγματικά για ένα minimum επικοινωνίας το οποίο δεν προσθέτει τίποτα στη επικοινωνία του δικηγόρου όπως υπήρχε και πριν την νομοθετική άρση της απαγόρευσης διαφήμισης.

Ειδικότερα, η πρόβλεψη ότι η επαγγελματική ιστοσελίδα μπορεί να περιλαμβάνει τα στοιχεία επικοινωνίας και αναφορά σε επιστημονική ειδίκευση ή σε τομέα δραστηριότητας παραγνωρίζει την επικοινωνιακή δύναμη του διαδικτύου και τη σημασία μιας επαγγελματικής ιστοσελίδας για την διεύρυνση της πελατείας του δικηγόρου. Όσοι τυγχάνουν να χειρίζονται υποθέσεις εντολέων με κατοικία ή έδρα στο εξωτερικό, γνωρίζουν ότι κάθε τέτοιος υποψήφιος πελάτης στην επαγγελματική ιστοσελίδα του δικηγόρου επαφίεται για να σχηματίσει άποψη για την εμπειρία και ποιότητα των υπηρεσιών που αυτός προσφέρει. Και δεν είναι μόνο η αναφορά του τομέα εξειδίκευσης· είναι η όλη παρουσίαση της ιστοσελίδας, το πλούσιο περιεχόμενό της και η αισθητική της κατασκευής της που αποτελεί προϋπόθεση ανάθεσης της εντολής. Η σημασία της επαγγελματικής ιστοσελίδας ενισχύεται και ως προς τους Έλληνες πελάτες, καθώς όλο και περισσότεροι αναζητούν πληροφορίες για δικηγόρους στο διαδίκτυο. 

Έτσι, μια επαγγελματική ιστοσελίδα, πέρα από τα αναφερόμενα στο σχέδιο στοιχεία, θα πρέπει να μπορεί π.χ. να περιλαμβάνει: βιογραφικό του δικηγόρου και αν πρόκειται για πολυπρόσωπο σχήμα των δικηγόρων και των συνεργατών τους, συνοδευόμενα από φωτογραφίες τους, κείμενα με επικοινωνιακό χαρακτήρα (π.χ. για τη «φιλοσοφία» και ιστορία του δικηγορικού γραφείου), στοιχεία «εταιρικής ταυτότητας» όπως λογότυπο, πληροφοριακό υλικό για συγκεκριμένα νομικά ζητήματα και FAQs (συχνές ερωτήσεις και απαντήσεις), σχέδια εξουσιοδοτήσεων για την ανάθεση υπόθεσης.

Ορθότερο, λοιπόν, θα ήταν το σχέδιο πδ να μην απαριθμεί τις μορφές διαφήμισης και τα στοιχεία που μπορούν να αποτελέσουν περιεχόμενο της διαφημιστικής επικοινωνίας και να κρίνεται το περιεχόμενό της με βάσει τις γενικές αρχές που θέτει το ίδιο το σχέδιο για τη διαφήμιση: να γίνεται με τρόπο που να συνάδει με το κύρος και την αξιοπρέπεια του δικηγορικού λειτουργήματος (αρ. 1 παρ. 1), να είναι θεμιτή (αρ. 3 περ. α’), να είναι ακριβής, αληθής και μη παραπλανητική (αρ. 3 περ. β’). Θα ήταν αθέμιτο για παράδειγμα ένας δικηγόρος να λειτουργεί ένα ιστολόγιο (blog) στο οποίο θα αναρτούσε κείμενα σχετικά με το αντικείμενο εξειδίκευσης ή ενασχόλησής του;  Θα πρότεινα επίσης την απάλειψη του άρθρου 5 του σχεδίου που προβλέπει υποχρέωση γνωστοποίησης των επαγγελματικών ιστοσελίδων στους δικηγορικούς συλλόγους, καθώς εκκινεί από μια επιφυλακτικότητα και δυσπιστία έναντι των ιστοσελίδων και δημιουργεί περιττό όγκο εργασίας στους δικηγορικούς συλλόγους.  Ο κατασταλτικός έλεγχος σίγουρα αρκεί. 

Οι άκρως περιοριστικές επιτρεπόμενες μέθοδοι διαφήμισης στο υπό διαβούλευση σχέδιο συνοδεύονται και από ρητές απαγορεύσεις. Έτσι, σύμφωνα με το άρθρο 3 του σχεδίου απαγορεύεται η αναφορά σε αριθμό υποθέσεων ή ποσοστά επιτυχίας του δικηγόρου σε δικαστηριακές ή άλλες υποθέσεις (αρ. 3 περ. γ’) και σε ονόματα πελατών ακόμα και με την συγκατάθεση τους (αρ. 3 περ. ε’) Οι απαγορεύσεις αυτές δεν φαίνονται δικαιολογημένες, αφού αναμφισβήτητα αφορούν πληροφορίες κρίσιμες για την παροχή θεμιτού ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος στο διαφημιζόμενο δικηγόρο. Ποιός καλύτερος τρόπος προβολής υπάρχει από το να κάνει γνωστή τη μέχρι σήμερα δραστηριότητά του; 

Σχετικά με την προτεινόμενη απαγόρευση αναφοράς σε προηγούμενη ιδιότητα του δικηγόρου (αρ. 3 περ. η’), αυτή θα ήταν δικαιολογημένη αν η προηγούμενη ιδιότητα ήταν άσχετη με δικηγορικές ή νομικές υπηρεσίες. Έτσι για παράδειγμα, ορθώς θα πρέπει να θεωρείται αντιδεοντολογική η αναφορά δικηγόρου σε ιδιότητα πρώην υφυπουργού ή νομάρχη. Για ποιό λόγο όμως δικηγόρος που θέλει να διαφημίσει την εξειδίκευσή του στο ναυτικό δίκαιο να μη δύναται να αναφέρει ότι υπήρξε νομικός σύμβουλος ναυτιλιακής εταιρίας; Η αναφορά σε προηγούμενη ιδιότητα θα πρέπει να δικαιολογείται όταν συνυφαίνεται και σκοπό έχει να προβάλει την επιστημονική εξειδίκευση και κατάρτιση του δικηγόρου. Μια τέτοια διάκριση στο κείμενο του σχεδίου θα ήταν εξαιρετικά χρήσιμη. 

Τέλος, η απαγόρευση αποστολής ομαδικών επιστολών και κάθε είδους εντύπου (άρθρο 3 περ. στ’) είναι πράγματι ένα ζήτημα ευαίσθητο, καθώς εύκολα μπορεί να εκπέσει στην κατηγορία του προεκλογικού φυλλαδίου. Ο αποκλεισμός τους όμως περιορίζει υπέρμετρα τη διαφήμιση του δικηγόρου, καθώς αποτελεί ένα μέσο αποτελεσματικό για να δηλώσει την παρουσία του και την εξειδίκευσή του και να λειτουργήσει ως αφορμή για μια διερευνητική επαφή μεταξύ δικηγόρου και εν δυνάμει πελάτη.  Η υπονοούμενη παραδοχή ότι οι εν δυνάμει πελάτες του δικηγόρου πρέπει να προέρχονται μόνο από τον κοινωνικό του κύκλο έρχεται σε αντίθεση με τη βασική λειτουργία της διαφήμισης που είναι η προσέγγιση υποψηφίων πελατών στους οποίους δεν έχει πρόσβαση με άλλο τρόπο.  Ορθότερο θα ήταν να διευκρινιστεί ότι ο όρος «ομαδική επιστολή» δεν καταλαμβάνει επιστολές προς περιορισμένο αριθμό αποδεκτών, με κριτήριο την εξειδίκευση του δικηγόρου. Έτσι π.χ. δεν θα πρέπει να αποκλειστεί η δυνατότητα δικηγόρου εξειδικευμένου στο μεταφορικό δίκαιο να αποστείλει διαφημιστικές επιστολές προς μεταφορικές εταιρίες. 

Με βάση τα ανωτέρω, θα πρότεινα να επανεξεταστεί το υπό διαβούλευση σχέδιο υπό το πρίσμα της παραγράφου 2 του ν. 3844/2010, ώστε να γίνει πιο «φιλικό» στη διαφήμιση του δικηγόρου, αλλά και να αποφευχθεί ο κίνδυνος απόρριψής του από τον κ. Υπουργό Δικαιοσύνης.